Azerbaycan resmî adıyla Azerbaycan Cumhuriyeti (Azerice: Azərbaycan Respublikası), Avrupa ve Asya kıtaları arasında, Güney Kafkasya'da ülkedir. Azerbaycan kuzeyde Rusya, kuzey batıda Gürcistan, güney batıda Ermenistan, güneyde İran ve güney batıda Nahçıvan'a komşu olarak Türkiye ile komşudur. Ülkenin doğu sınırını Hazar Denizi çizmektedir
- Ana madde: Azerbaycan tarihi
Eski zamanlardan Ortaçağ'a kadar, Azerbaycan terimi coğrafi olarak bugün İran'ın bir bölgesi olan Azerbaycan için kullanmaktaydı. Günümüzde Azerbaycan Cumhuriyeti'nin bulunduğu yer ise Albanya veya Aran olarak tanınan bölgenin bir parçasıydı.
Selçuklular'ın Azerbaycan'da görülmeleri ise 1015-1021 yılları arasındadır. Bu dönemide Oğuzların göçlerinin sonucu Azerbaycan'ın Türkleştirilme ve İslamlaştırılma süreci hızlanmıştır. 1136'da İldenizliler tarafından Tebriz'de kurulan atabeyliğin egemenliğine girmiştir. Moğol istilalarından sonra İlhanlılar'ın egemenliğine girmiş ve bir süre Altın Orda'nın hakimiyetinde kalmıştır. 14. yüzyılda Karakoyunlular ve Akkoyunlular'ın egemenliklerine girmiştir.
I. İsmail'in Kızılbaş ordusu Azerbaycan Seferini gerçekleştirip 1500'de Cabani Meydan Muharebesi'de Şirvanşah Ferruh Yasar'ın ordusunu yenmiş ve Tebriz'e girip Safeviler kurmuştur.[2] Böylece Azerbaycan Safevi egemenliğine girmiştir. Daha sonra da Afşarlar, Zendler ve Kaçarlar tarafından yönetilmiştir. Zand Hanedanı'nın yıkılışı ile Kaçar Hanedanı'nın kuruluşu sırasında burada Şirvan, Bakü, Kuba, Şeki, Gence, Karabağ, Revan, Nahcivan,[3] Derbent, Serab, Lenkeran, Şeki, Şamahı, Tebriz, Urmiye, Erdebil, Hoy, Maku, Marağa ve Karadağ[4] gibi de facto bağımsız[5][6][7][8][9] hanlıklar belirmiştir. 1804–1813 Rus-İran Savaşları'nın ardından 1813 yılında bu hanlıkların büyük bir kısmı Rusya İmparatorluğu hakimiyetine girmiştir. Türkmençay Antlaşması ile İran, Rusya'nın Revan Hanlığı, Nahçıvan Hanlığı[10] ve Taliş Hanlığı'nın güney bölümü üzerindeki hakimiyetini tanımıştır.[11]
1828'de Rusya İmparatorluğunun egemenliğine girmiştir. 1918 - 1920'de Kafkasya Kurultayı'nı toplamış ve 28 Mayıs 1918'de de Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti'ni kurmuşlardır. Bu devlet Orta Doğu'da ilk cumhuriyet olmuştur.[kaynak belirtilmeli] Ancak 1920'de Kafkasya ötesi Sosyalist Sovyet Cumhuriyetler Birliği'ne katılmıştır. 30 Eylül 1991'de SSCB çöküşüyle bağımsızlığını yeniden ilan etmiştir.
Bugüne kadar Kafkaslarda Türkçülük hareketlerinin merkezi hep Bakü olmuştur.[kaynak belirtilmeli] Bu düşüncenin önde gelenler Hüseynzade Ali Turan, Ahmet Ağaoğlu, Alimerdan Topçubaşov idi.
Cumhurbaşkanları [değiştir]
- Ayaz Mutallibov (30 Ekim 1991 – 6 Mart 1992, 14 Mayıs 1992 – 18 Mayıs 1992)
- Yaqub Mammadov (7 Mart 1992 - 13 Mayıs 1992)
- İsa Qambar (19 Mayıs 1992 – 16 Haziran 1992)
- Ebulfez Elçibey (16 Haziran 1992 – 1 Eylül 1993)
- Haydar Aliyev (1993 - 1998, 1998 - 2003)
- İlham Aliyev (2003 - 2009, 2009 - )
Coğrafi konumu [değiştir]
Azerbaycan 39° 24' kuzey enlemleri ile 44° 46' doğu boylamları arasındaki coğrafı bölgeye yerleşmiştir. Sınırların uzunluğu 2013 km dir. Azerbaycan'ın İran'la 611 km, Türkiye ile 9 km, Rusya ile 284 km, Gürcistan ile 322 km ve Ermenistan ile 787 km sınırı vardır[12] [13]. Doğusunda ise Hazar Denizi ile çevrilmiştir. Dorukları 5000 [14] metrenin üstünde ve buzul kaplı olan Büyük Kafkaslar, kara yolculuğunu önemli derecede sekteye uğratmaktadır. Azerbaycan' ın yüzölçümü 86 600 [15] kilometre karedir.
Güneyde Ermenistan' ın dağ kütleleri, kuzeyde ise yüksek Kafkas dağları vardır. Azerbaycan'ın dağları; Büyük Kafkaslar (4.000-5.000 m.) içinde yeralan Bazardüzü (4.466 m), Şahdağ (4.243 m), Pazaryurdu (4.126 m), Tufan (4.191 m), Yarıdağ (4.116 m), Ragdan (4.020 m) dağları, Küçük Kafkas sıradağları içinde yeralan Kapıcık (3.906 m.), Gazangeldağ (3.829 m), Biçenek Aşırımı (2.346 m), Karabağ Volkanik Yaylasında yeralan Delidağı (3.616 m), Murovdağ silsilesinde yeralan Kamışdağ (3.724 m), Hinal dağı (3.367 m), Kepez (3.066 m), Zengezur Sıradağları içinde yeralan Büyük Işıklı (3.550 m), Talış Sıradağları silsilesinde yeralan Kömürköy (2.493 m.) ve Kızyurdu (2.433 m) dağlardır. Azerbaycan 657 metre deniz seviyesinden yüksektir ve topraklarının çoğunluğu dağlık alanlardır. Azerbaycan'ın en uzun nehri 1.364 km Hazar Denizi'ne dökülen Kura Nehri'dir. Aras Nehri ise 1.072 km'dir.
Çevresinin dağlar ve yüksek tepelerle çevrili olmasına rağmen Azerbaycan'ın büyük bir bölümü ovadır ve topraklarının en verimli yerleri arasında Kura ve Aras nehirlerinin karıştığı deltadır.
Azerbaycanda ılık bir iklim varıdır fakat güneyinde sert bir iklimle karşı karşıya kalınır. Doğuda genellikle kışlar uzun, yazlar ise çok sıcak geçer.
Azerbaycan ülkesi genellikle bozkırdır. Kuzey kesimlerinde dağların 2000 metre yüksekliğine kadar ormanlar görülür. Azerbaycan'ın doğal hayatında çoğunlukla bulunan hayvanlar, geyik, karaca, pars, yaban domuzu, vaşak, bizon, geyik, ayı lar yaşar.
Azerbaycan iklimi dünyadaki 11 iklim çeşidinden 9 una sahiptir [16] Yıllık ortalama sıcaklığı 10 °C'nın üzerindedir. En büyük gölü 17,5 km² ile Hacıkabul Gölü'dür.
| Etnik Grup |
Nüfus (1989) |
Oran |
Nüfus (1999) |
Oran |
| Toplam |
7.021.178 |
% 100 |
7.953.438 |
%100 |
| Azeriler |
5.804.980 |
% 82,68 |
7.205.464 |
% 90,6 |
| Türkler[17] |
17.705 |
% 0,25 |
43.400 |
% 0,55 |
| Tatarlar |
28.019 |
% 0,4 |
30.000 |
% 0.38 |
| Ruslar |
392.304 |
% 5,59 |
141.687 |
% 1,78 |
| Ukrainler |
32.345 |
% 0,46 |
29.000 |
% 0,36 |
| Ermeniler |
390.505 |
% 5,56 |
120.700 |
% 1,52 |
| Talişler |
21.169 |
% 0,3 |
76.800 |
% 0,97 |
| Yahudi |
30.700 |
% 0,44 |
8.900 |
% 0,11 |
| Kürtler |
12.226 |
% 0,17 |
13.100 |
% 0,16 |
| Lezgiler |
171.395 |
% 2,44 |
178.000 |
% 2,24 |
| Avarlar |
44.072 |
% 0,63 |
50.900 |
% 0,64 |
| Diğer |
106.458 |
% 1,52 |
64.387 |
% 1,44 |
Şubat 1988'de başlayan Karabağ Savaşından dolayı Ermeniler göç etmek zorunda kalmış ve Karabağ dışındaki Azerbaycan topraklarında artık hemen hemen hiç Ermeni yaşamamaktadır. Azerilerin son 10 yıl da arttığını göstermektedir. Rusların sayısında son 20 yılda bir düşüş vardır. 20 yıl önce 330.000 civarında olan Rus nüfusunun sayısı günümüzde 141.700 seviyelerine kadar gerilemiştir. Özellikle 20 Ocak 1990 Olayı (Qara Yanvar; "Kara Ocak")ndan sonra Rusların göçü yoğunlaşmıştır.
Toplam nüfus büyüme oranı %0,89'dur.
Yaş grubu - Toplam nüfustaki payı
- 0-14 - 33.0
- 15-29 - 28.9
- 30-44 - 17.7
- 45-59 - 12.0
- 60 + - 8.4
Azerbaycan başkenti Bakü'nün toplam nüfusu 1.630.000 dir ve bunların 1.430.000 i Azerbaycan türküdür.
Azerbaycan nüfusunun %54 e yakın kısmı kentlerde, %46 ya yakın kısmıda köylerde yaşamaktadır. Şehirleşme hızı son dönemlerde oldukça yavaş seyretmekte olup, kentlere fazla hızlı olmasa bile göç almakta, ancak kırsal kesimde nüfus artışı daha yüksek olduğu için o denge sürmektedir.
Toplam nüfusun %60 a yakın kısmı 30 yaşın altındadır.
Azerbaycan'da nüfusun büyük bir bölümünü oluşturan Azeriler, müslümandırlar. Ancak yaklaşık 70 yıllık komünist yönetim tarafından yapılan yoğun ateizm propagandası [18] [19] [20] ile İran İslam Cumhuriyetinden kaynaklanan Fundamentalist İslami propagandaya [21] karşı oluşan tepki sebebiyle, dinsel yönelişler, İslami bir nitelik kazanmaktan ziyade bir kültürel renk biçiminde bulunmaktadır. Ancak bu, radikal fundamentalist hareketlerin Azerbaycan'da bulunmadığı anlamına gelmemektedir.
Dağlık Karabağ [değiştir]
- Yüzölçümü: 4.388 km²
- Nüfusu: 187.769 ( 1989 nüfus sayımı ; 145.403 kişi Ermeni + 40.316 kişi Türk + 2050 kişi diğer milletler olmakla )
Azerbaycan toprağı olan Dağlık Karabağ Ermeni tarafından işgal edilmiş ve Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi kararlarına rağmen de facto Dağlık Karabağ Cumhuriyeti bölgeyi yönetmektedir. Yaklaşık 800.000 Azeri bölgeden göç etmiştir. Bu nedenle Dağlık Karabağ'da artık hemen hemen hiç Azeri yaşamamaktadır.
Azerbaycan'da halkın %98'i Müslümandır (çoğunluğu Şii). Halkın geri kalanı ise (yaklaşık %2'i) Hıristiyandır (çoğunluğu Rus Ortodoks Kilisesi, Gürcü Ortodoks Kilisesi ve Malakan). Çok küçük bir bölümü ise Musevidir.
Siyasal ve sosyal yapılanmalar [değiştir]
Azerbaycan'da faaliyetini sürdüren partilerin bazıları:
- Yeni Azerbaycan Partisi (İktidâr)
- Anavatan Partisi
- Milli Müsavat Partisi
- Halk Cephesi
- Milli İstiklal Partisi
- Sosyal Demokrat Parti
- Bağımsız Demokrat Parti
- Milli Muhabbet Partisi
- Tövbe Partisi
- Halk partisi
- Yeşiller Partisi
- Demokrat Partisi
- Demokratik Islahatlar Partisi
- Ümid Partisi
Ekonomik ve sosyal yapı [değiştir]
1991'de bağımsızlığını kazandıktan sonra, özellikle geçiş döneminin [22] ilk yıllarında ekonomik alanda düşüşler olmuş ve para birimi olarak Manat'a bağlı kalmıştır. Ancak, Azerbaycan verimli tarım arazileri, doğalgaz, petrol ve demir cevheri bakımından zengin kaynaklara sahip bulunmaktadır. Ham petrol üretimi 2006' da günlük 600,000 varile ulaşmıştır.
Doğal gaz üretimi ise 1991 de 11 milyar m³ dur. Toplam doğalgaz rezervi 2 trilyon metreküp, petrol rezervlerin de 8 milyar varil olduğu savunulmaktadır. Ayrıca, petrokimya, yiyecek, giyim gibi hafif sanayi de vardır.
- Turizm potansiyeli yüksek bir cumhuriyettir.[23]
- Bankacılık ve sigortacılık gelişme süreci göstermektedir.[24] [25]
- En önemli ihracatı petroldur. [26]
- Petro-kimya ürünleri de ihracatta önemli yer tutmaktadır.[27]
ayrıca inşaat sektöründe farklı gelişmeler olmuştur.[28] [29]
- İlk teleferik 2007 yılında Balakende hizmete açılmıştır.[30]
Tarım ve Hayvancılık [değiştir]
Azerbaycan'ın yüzde 7'si tarıma elverişli topraklara sahiptir. Bu tarım topraklarının büyük bölümü de Kura ve Aras nehirleri etrafındadır ve ülkede, tarım büyük ölçüde sulamaya dayanmaktadır. Yetiştirilen başlıca ürünler tahıl, meyve, pamuk, çay, tütün ve üzümdür. Ayrıca, dut ağacından yılda 5.000 ton ipek kozası elde edilmektedir.
Azerbaycan tarımında ve ekonomisinde hayvancılığın da önemli yeri bulunmaktadır. En son verilere göre Azerbaycan'da 1,5 milyon sığır, 5 milyon koyun, 30 milyon kümes hayvanı bulunmaktadır. Arıcılık gelişmiştir.
Azerbaycan'da sanayi sektörü net maddi üretimin % 48,3 (1992 tahmini) oluşturmaktadır.
- Ağır Sanayi: Enerji, Metalurji, Makina, îmal, Kimya, Orman Ürünleridir.
- Hafif Sanayi: Dokuma, dikiş, deri, kürk, kunduradır.
Azerbaycan gelişmiş bir ulaştırma sistemine sahiptir.
- Demiryolu: 2.090 km.
- Kara Ulaştırması: Karayolu 30.400 km.
- Deniz Ulaştırması: Hazar Denizi yoluyla yapılır.
- Hava ulaştırması:Bakü hava limanından yapılmakta olup Ankara, İstanbul, Londra, Paris, Moskova, Taşkent, Astana, Bişkek, Pekin,Dubai,Milano,Kiev gibi dünyanın diğer bölgeleriyle bağlantılıdır.
Azerbaycan'da eğitimin tüm diğer Türk devlet ve topluluklarına göre çok ileri düzeyde olduğu görülür. 1991 istatistiksel verilere göre 4.775 okulda 1.503.000 öğrenci okumaktadır. Bugün okul sayısı 5.000'e, öğrenci sayısı 1.600.000'e ulaşmıştır.[31]
Azerbaycan'da 6.500 kültür tesisi, 4.605 kütüphane, 125 müze, 125 müzik okulu, 43 halk tiyatro salonu, 3.680 kültür evi bulunmaktadır. Okuma yazma oranı %99,5'tir[32].
Bakü-Azerbaycan Devlet Üniversitesi ve bağlı enstitüleri bütün Uygulamalı Matematik ve Ekonomik Sibernetik, Kimya, Jeoloji, Biyoloji, Tarih, Filoloji, İlahiyat, Coğrafya, Gazetecilik, Hukuk, Mekanik ve Matematik, Fizik, Sosyal Bilimler ve Psikoloji, Kütüphane Çalışmaları, Uygulamalı Matematik Bilimsel Araştırma Enstitüsü, Doğu Çalışmaları, kollarında eğitim-öğretim yapmaktadır. [33]
Özel ve devlet olmak üzere toplam 49 tane kanuni üniversite mevcuttur ve bu üniversiteler de birçok türk ve yabancı öğrenciye eğitim vermekle birlikte doğu bloğu ülkeler arasında kaliteli eğitim veren ülkeler arasında sayılmaktadır. [34]
türk öğrenci birliği başkanı metehan mollamehmetoğlu Azerbaycandaki üniversitelerde Türkiyeden öğrencilerin eğitim görmesi ve üniversitelere girmesi için ÖSS den minimum 120 puan alması gerekmekte. Azerbaycandaki üniversitelerden mezun olunduğunda türkiye için sosyal bölümlerde denlik problemi yok fakat tıp ve mühendislik bölümleri için denklik sınavına girmesi gerektiğini bunların dikkate alınması ve daha sonra mağdur olunmaması için bu bilgilerin hafızalarda bulunmasını ayrıca
Azerbaycan üniversiteleri iyi eğitim vermesinin yanı sıra yabancı öğrenciler tarafından maddi anlamda tercih sebebi olabiliyor.
Azerbaycan'da sağlık hizmetleri verilirken üçlü bir sistem uygulanmaktadır.[kaynak belirtilmeli]
- İlk müdahale sağlık memurlarıyla yapılmakta,
- Bunların yetersiz kalması halinde hastalar, hastahanelere gönderilmekte,
- Hastahanelerin yetersizliği durumunda ise hastalar üniversitelerdeki araştırma hastahanelerine yollanmaktadır.
Sosyal Güvenlik [değiştir]
Azerbaycan'da sosyal güvenlik ağı maliyetleri oldukça yüksek olup, GSMH % 18'ini tutmaktadır. Emeklilik yaşı olarak kadınlarda 55 yaş, erkeklerde ise 60 yaş koşulu aranmaktadır.[kaynak belirtilmeli]
Bugün Azerbaycan Cumhuriyeti ekonomik bağımsızlık kavramını benimsemiş ve 1991'den sonrada serbest piyasa ekonomisine geçerek dünyayla bütünleşmek istemiştir.[kaynak belirtilmeli]
Ayrıca, özel mülkiyete izin verilmiş, borsa yasası çıkarılmış, devlet tahvilleri hazırlanmış, toprak kanunu ile topraksız çiftçiler topraklandırılmıştır. Kendi merkez bankasını kurmuş, düzenli bir vergilendirmeyi getirmiş ve ülkeye yabancı sermaye akışını sağlamıştır.[kaynak belirtilmeli]Birleşmiş Milletler, AGİT, IMF gibi kuruluşların da üyesidir.
Karabağ Problemi [değiştir]
-
1986'da Ermenistan Azerbaycan'nın Dağlık Karabağ bölgesini kontrol altına alıp kendi topraklarına katmaya teşebbüs etmiştir.[kaynak belirtilmeli] 1988 Ocak ayında, Ermenistan Rusya'nın yardımı ile Azerbaycan'a karşı baskısını arttırdı.[kaynak belirtilmeli] 6 Mayıs 1989 tarihli Sovyetler Birliği Bakanlar Kurulunun kararı ile Dağlık Karabağ yönetiminde görevli olan bütün Azerbaycanlılar bölgeden çıkarıldı. 30 Kasım 1989'da Еrmenistan Meclisi SSCB’nin onayı ile Karabağ'ı kendi topraklarına katma kararı aldı. 20 Ocak 1990’da Sovyet yönetimi aldığı kararla ordusunu sürerek Azerbaycan'da saldırdı. 8 Ağustos 1991'de Еrmenistan’da bulunan son Türk köyü olan Nüvedi de boşaltıldı. [kaynak belirtilmeli]
Azerbaycan Türkiye ilişkileri [değiştir]
-
Azerbaycan Dostluk Parkı, Bursa, Türkiye
Atatürk, "Azerbaycan'ın sevinci bizim sevincimiz, kederi bizim kederimizdir." Ebulfez Elçibey, "İki kardeşin yan yana ayrı devletler kurduğu nerede görülmüştür. Azerbaycan ve Türkiye olarak en kısa zamanda birleşmeliyiz." ve "Biz bir millet, iki devletiz." diyerek ülkeler arasındaki bağı bu sözlerle anlatmışlardır."
Resim galerisi [değiştir]
Bakü (Dağüstü parkından görünüş)
|
|
|
|
|
|
|
|
|
